Toplum İçinde Sık Sık Birbirine Karıştırılan Irk ve Etnik Köken Kavramları Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Irk ve etnik köken kavramlarını bugüne dek çokça duymuşsunuzdur. Sık sık yanlış kullanılan ya da birbiriyle karıştırılan bu iki sözün manasını biliyor muyuz pekala? Gelin, ikisinin de tariflerini açıklayıp tarihî ve toplumsal açılardan ele alarak mümkün baş karışıklıklarının önüne geçelim…
Kaynak: https://www.livescience.com/differenc…
Irk ve etnik köken kavramları, insanların kimliğini birbiriyle bağlantılı olan iki farklı biçimde tabir etmek için kullanılıyor.
Bir insanın “kimliği”; cildinin rengini, uyruğunu, konuştuğu lisanı, dinini, kültürel geleneklerini ya da ilişkin olduğu genetik aileyi kapsayabilir.
Irk ve etnik köken aslında bu farklı tasvirlerin tamamını kapsıyor.
Antropolog ve paleobiyolog Nina Jablonski, ırk ve etnik köken ortasındaki farkı şöyle açıklıyor: “Irk birçok kişi tarafından fiziksel, davranışsal ve kültürel özelliklerin bir karışımı olarak anlaşılır. Etnik kökende ise insanlar arasındaki farklılıklar çoğunlukla dil ve paylaşılan kültür özelinde tanınır.”
Bir başka deyişle ırk çoğunlukla biyolojimize has ve jenerasyondan nesile aktarılan bir şey olarak görülürken etnik köken genelde yaşadığımız yer ya da beşerlerle paylaştığımız kültür üzerinden edindiğimiz ya da kendimize yakıştırdığımız bir olgu olarak tanımlanıyor.
Ama sıkıntı burada bitmiyor. Bu tarifleri toplumdaki algısını ortaya çıkarmakla yetinmemeli, tariflerin inşa edildiği temelleri kesimlerine ayırıp incelemeliyiz.
Zira ırk ve etnik köken tarifleri, insanlık tarihi boyunca bu kavramların toplumsal tesirlerine taraf vermiş büyük kusurları da kapsıyor.
“Irk” tarifi, insanları farklı kümelerde tanımlamak için coğrafik pozisyon ve deri rengi üzere fenotip özelliklerden yararlanan 18. yüzyıl antropolog ve filozofları tarafından ortaya atıldı.
Bu tarif hem ırkları birbirinden farklı “tip”lere indirgedi, hem de bu farklılıkların biyolojik temelleri olduğu fikrini alevlendirdi.
Cape Town Üniversitesi’nden Tim Crowe’un da belirttiği üzere bu kusurlu unsur, tarihi bağlamda birtakım ırkların başkalarından üstün olduğu inancının temellerini oluşturarak beyaz Avrupalıların köle ticaretini ve koloniciliği aklamasına sebep oldu.
Tarihe taraf vermiş bu algı, günümüze de yansımakta.
Irka getirilen aktüel tanımlar bile cilt rengi, saç dokusu üzere özelliklerin büsbütün farklı ırk kümelerine mahsus temeller olduğunu tez etmekte. Halbuki bu görüşün bilimsel bir temeli yok.
Jablonski bu bahiste şunu söylüyor:
‘Modern insanların toplumca kabul gören farklı ‘ırklarını’ kapsayan 1000 kişilik bir kümesi incelersek her alt küme içinde çok fazla çeşitlilik olduğunu görürüz. Bu ‘ırklardan’ yalnızca birinin üyeleri içindeki genetik çeşitlilik, iki farklı ‘ırk’ kümesi ortasındaki genetik çeşitlilikten büyüktür. Büsbütün bir ‘ırka’ has bir gen yoktur.”
Jablonski’nin vurguladığı genetik çeşitlilik tarifi, birçok farklı çalışmada kanıtlandı. Örneğin Avrupalılar ile Asyalıların sahip olduğu genetik çeşitlilik ölçüsü ve içeriği ortasında kritik bir fark yok.
Jablonski 2009’da gerçekleştirdiği TEDx konuşmasında dediklerini şöyle ayrıntılandırıyor:
“Araştırmamız, farklı ten renklerinin tarih boyunca güneşin etkisiyle tüm insanlar için benzer şartlarda ve birçok değişimle belirdiğini ortaya koydu. İnsanları ten renklerine göre sınıflandırmak, onları aynı güneşin ışınına maruz kalmış atalarının cildinin zamanla nasıl değiştiğine göre ayırmak olacaktır. Bu da aslında bütünüyle saçma bir yaklaşım.”
Anlayacağınız bireyler cilt renklerini tarihin bütününe yayılan bir süreçte kazandılar ve ırksal özelliklerini birbirinden açıkça ayıran genomlar taşımıyorlar. Fiziki görünümde gözlemlenen çeşitlilikler genetik farklılıklara işaret etmiyor.
Bu durum aslında ırk ve etnik köken ortasındaki temel ayrımı ortaya koyuyor.
Irk dediğimiz şey kişisel fizikî özellikleri üstünden atanırken etnik köken sık sık bireyin kendisinin seçimiyle belirleniyor.
Dilden uyruğa, kültürden dine birçok şeyi kapsayan etnik köken, birebir vakitte insanların kendilerine aidiyet hissettikleri birden fazla etnik kimlik tayin etmesine müsaade veriyor.
Asyalı Amerikalı, İngiliz Somalili, Aşkenaz Yahudi üzere.
Etnik köken tarihte sıklıkla farklı kümeler üstünde baskı kurmak için kullanıldı.
Holokost örneğinde olduğu üzere.
Öte yandan birçok kişi için etnik köken, kimlik arayışlarında onlara huzur veren bir etmen.
Etnik köken ve ırk iç içe geçmiş iki kavram ve bu durumda aslında toplumsal faktörlerin de tesiri var.
Tıbbi antropolog Jayne O. Ifekwunigwe bu hususta şunu diyor: “Toplumda azınlık konumundaysanız sık sık daha etnik kimliğinize erişmeye fırsat bile bulamadan ırkçılığa maruz kalırsınız. Memleketlerinde kendini Senagalli, Kenyalı ya da Nijeryalı olarak tanımlarken ABD’de adı “siyahi”ye indirgenen Afrikalı göçmenleri düşünün.”
Irk ve etnik köken büyük ölçüde soyut kavramlar olsa da gerçek dünyanın işleyişinde büyük tesirleri var.
“Bu ırksal kategorileri kendimiz inşa etmekle yetinmedik, bir de bunları hiyerarşik bir biçimde yarattık.” diyor Ifekwunigwe bu bahiste.
Ifekwunigwe’ye nazaran evvel ırkın bir toplumsal inşa olduğu gerçeğiyle, sonra da bu statülerin farklı insanların fırsatlarını ve ayrıcalıklarını ne biçimde belirlediğiyle yüzleşmek gerekiyor.
Bilimin birçok sefer kanıtladığı gerçek şu: Toplumda kimliklerimize dair oluşturduğumuz inşalara karşın insanların ortak özellikleri, ayrıştıkları özelliklerden çok daha fazla.
Gelecekte de tahminen farklılıklarımızdan evvel benzerliklerimize odaklanmamız değer taşıyor.
Siz ne düşünüyorsunuz bu hususta? Yorumlarda buluşalım!
